Bir Süper Kötü mü?
Etkileyici Bir Lider mi?
Elon Musk kameralar karşısına çıkmaya karar verdiği ilk günden beri kendisi hakkında birçok şey söylendi. Çoğu olumsuz olmakla birlikte son günlerde olumluya dönmekte olan bu yorumlara baktığımızda gerçekten durup şunu düşünebiliriz:
Musk bir süper kötü mü yoksa herkesi etkilemeyi başarabilen bir lider mi?
Bunun için Musk’ın hayatına çocukluğundan şuana dek olabildiğince objektif bir şekilde bakmaya çalışalım.
Musk’ın Çocukluğu
İyi Yan: Musk öğrenme tutkusuyla dolup taşan bir çocuktu. Günde yaklaşık olarak 10 saatini kitap okuyarak geçiriyor ve günde en az bir kitap bitiriyordu. Babası mühendis olan Musk’ın mühendislerle çevrili ortamlarda büyümesi de gelişiminde çokça etkili olmuştur. Elon babasının mühendis arkadaşlarının hediye ettiği kitapları okumanın şu anki vizyonuna olan katkısından da daha önce bahsetmiştir.
10 yaşında orta-ileri seviyedeki programlama becerisiyle yarattığı Blaster isimli oyunu 500 dolara satarak ilk basit iş deneyimini gerçekleştirmiştir.
Zorlayıcı Yan: Okul arkadaşları tarafından uzun bir süre fiziksel şiddete kadar ilerlemiş olan bir zorbalığa maruz kalan Musk’ın annesi bir ropörtajında bir seferinde Elon’ın feci bir şekilde dövüldükten sonra bir hafta bilincinin geri gelmediğini dile getirmiştir. Aynı zamanda küçük yaştayken boşanan anne ve babası hakkında Elon “Okulda her şey kötü gidiyordu ve eve döndüğümde evde de kötü gidiyordu. Büyümek benim için gerçekten çok sancılı oldu.” diye yorumlamakla birlikte babası için “Olunabilecek en kötü insandı, tahmin bile edemezsiniz. İnsanların hayatlarını acınası yapmakta üstüne yoktur. Bir insan nasıl onun kadar kötü olabilir anlamıyorum.” diyerek ropörtajlarında çekinmeden berbat bir çocukluk geçirdiğini dile getirmektedir.
İlk İş Deneyimi
İyi Yan: Hiç kimsesi ve hiçbir şeyi olmadan Güney Afrika’yı arkasında bırakıp geçici olarak Kanada’ya yerleşti. Kardeşiyle buluşana kadar kalıcı bir evi olmaksızın Kanada’da kaldı. Daha sonra birlikte Palo Alto’ya geçerek ilk işlerini başlattılar. Zip2 için kısacası ilk internet haritası sitesi diyebiliriz. Bir başka deyişle Google Haritalardan önce Google Haritalardı. Sonrasında Elon bu şirketi $307 milyon dolara sattı.
Zorlayıcı Yan: Elon ve kardeşi başarılı bir şirket kurmaya çalışırlarken yatırımcılarla alakalı sıkıntılar yaşıyorlardı. Musk şirket için B2C yani daha çok e-ticaret üzerine öne çıkarmayı hedeflerken yatırımcılar ise medyaya, şirketi daha çok bir iş rehberi olarak yansıtmışlardı. İşler bu şekilde kötüye giderken Musk ilk birleşme iptaliyle birlikte bir felaketi de deneyimlemiş oldu.
Genç ve Zengin Musk
İyi Yan: Musk tüm Silikon Vadisi’ni kıskandıran arabası McLaren F1’den geriye kalan her şeyini bankacılık sektörünü değiştirecek bir şirkete yatırdı. O dönem içinde insanlar Musk’ın deli olduğunu ve insanların asla internet bankacılığına güvenmeyeceklerini söylediler. Fakat bu şirket; X.com, kimsenin düşünmediği kadar başarılı olmuştu. Hatta Peter Thiel’in (PayPal kurucu ortağı) şirkette en büyük hissedarın Elon olması koşuluyla, birleşmeyi kabul ettikten sonra en büyük rakipleri olan PayPal’i bile yendi.
Zorlayıcı Yan: Çoğu kişinin Musk’ın Paypal’i kurup kurmadığına dair kendince bir cevabı olabilir. Durum şöyle ki Musk, balayına doğru uçakla yola çıkmışken Silikon Vadisi’nin en büyük krizi gerçekleşti. Bu durumda Musk CEO olarak uçaktan iner inmez şirketi kurtarabilecek bir yol bulma amacıyla geri döndü. Daha sonra Paypal olarak yeniden markalaşma yaşandı. Krize çözüm bulur bulmaz tekrar balayına doğru yola çıkan Musk bu sefer de Güney Afrika’da sıtmaya yakalandı ve doktor Musk’ı gördüğü zaman ölmesine bir gün var dedi. Fakat Musk buna rağmen hayata döndü. 6 ayda 45 kilo vererek hayatta kalma mücadelesi verdi. Bu eBay’in Paypal’i satın alması için en iyi zamandı. 1.5 milyar dolar fiyat vermişlerdi ve Musk’a 250 milyon dolar düşüyordu. Bu harika bir şey gibi görünse de tüm şirketin Elon için kötü adam demesine sebep oldu bu satın alımdan hemen sonra yayınlanan PayPal Savaşları adlı bir kitapta vardır.
SpaceX ile Başlangıç
İyi Yan: Ölümle burun buruna geldikten sonra Elon çocukluk hayali olan Mars’a gitme fikrini düşünmeye başladı. Bir gün NASA’nın internet sayfasına bununla ilgili araştırma yapmak için girdi ve Mars’a gitmekle ilgili hiçbir planın olmadığı gibi aynı zamanda bundan bahsedilmediğini bile görünce çok şaşırdı. Sonrasında kendisi bir roket alıp alamayacağını görmek için Rusya’ya gitti. Orada gülünç fiyatlarla karşı karşıya kaldıktan sonra nasıl roket yapıldığına dair kitaplara gömüldü ve dönüş yolunda kendisi roket yapacağını duyurup bunu nasıl yapacağını detaylı bir hesap tablosuyla birlikte açıkladı. Bu SpaceX’in doğuşu oldu.
Zorlayıcı Yan: SpaceX tamamen Startup halindeyken Musk’ın ilk oğlu Nevada doğdu ve ani bebek ölümü sendromu sebebiyle hayatını kaybetti. Aynı zamanda SpaceX’te Elon Musk’ın yönetim şeklinden rahatsız olan kesim de çokça fazlaydı. Musk şirket içinde çok zaman geçmeden tavırlarıyla ün kazanmıştı. Bir çalışan şöyle söylüyor, “Elon mutlu değilse, bunu anlayabiliyorsunuz. İşler kötüye gidebilir.” SpaceX’in en iyi çalışanlarından biri olan Steve Davis, Elon’ın umursamazlığından yaşadığı bir durumdan yola çıkarak şu şekilde bahsetmiştir. Davis bir keresinde, herhangi bir mühendisin herhangi başka bir şirkette asla denemeye kalkışmayacağı kadar imkânsız görünen bir göreve atandı. Görev, 120.000 dolara teklif edilen bir hizmeti Elon’ın belirlediği şekilde sadece 5.000 dolara tedarik edebilmekti. Davis bu görevde dokuz ay geçirdi ve her şeyiyle odaklandı. Sonunda, 3.900 dolar ile Elon’ın verdiği rakamdan daha düşük bir rakama ulaştı. Elon’ın cevabı ise sadece “Tamam.” oldu.
Tesla Musk’ı ‘Keşfetmek
(Burada yapılan gönderme Musk’ın Tesla’nın kurucusu olduğu düşüncesinedir. Musk Tesla’nın kurucusu değil en büyük hissedarı ve CEO’sudur.)
İyi Yan: Elon her zaman gelecekte elektrikli arabaları görüyordu. Bununla birlikte Martin Eberhard ve Marc Tarpenning’in Musk’a Tesla adında bir şirkete ilk yatırımcı olması için teklif götürdüğünde Elon her şeyini bu şirkete yatırdı ve bu şirketin sürdürülebilirliğin bir simgesi olmasını istedi. Musk bu şirketin insanların çoğunun kafasındaki çirkin elektrikli araba tasarımlarına karşı tamamen lüks bir araba markası olmayı amaçladı.
Zorlayıcı Yan: Tesla ilk uygulanabilir konsept otomobilini yarattıktan hemen sonra büyük bir basın etkinliği yapmaya karar verildi. Bu etkinlikte arabayı 90.000 dolara ön sipariş veren 30 yüksek profilli müşteriye satarak başarılı olundu. Elon için kötü haber ise basın bülteninde kurucu olarak yer almamasıyla birlikte şirket hakkında bir New York Times makalesinde Elon Musk’tan bahsedilmemiş olmasıydı. Bu durum onu gerçekten sinirlendirmişti.
Tesla, ilk sipariş edilen arabalarını yapmak için çalışmalara başladı fakat işler o kadar iyi gitmedi. Araba parçaları çok pahalıydı ve her şey programının gerisindeydi. Musk mutlu değildi o yüzden darbe yapmanın zamanı gelmişti. Kurula Martin Eberhard’ı CEO’luktan alınması için çağrıda bulundu. Kabul edilen bu çağrı sonucu şirketin asıl kurucusu gitmiş oldu. Geçici bir CEO’nun ardından görevi Musk 2008’de devraldı.
Lider Musk: SpaceX, Tesla, Hyperloop, SolarCity ve The Boring Company
İyi Yan: Elon bu noktada ilk kez baskı altında birden fazla şirket yönetmenin nasıl olabileceğini deneyimledi. 2008’de işler hem Tesla hem de SpaceX için iyi gitmiyordu. Elon’ın muhasebecisine göre kişisel varlığını vererek kurtarabileceği şirket sadece bir taneydi. Bu noktada Elon paniklemek yerine SpaceX’in NASA’nın Uluslarası Uzay İstasyonuna resmi tedarikçisi ihalesini kazanması için çabalarken o süre zarfında şirketi ayakta tutabilmek için her şeyi yaptı. Benzer bir şekilde ‘Tesla pazardan çekilebilir.’ haberleri 2013 yılında tekrar duyulmaya başlandı. Tesla’nın durumu o kadar kötüydü ki Elon bu krizde aslında Google’a gidip Tesla’yı satın alarak kurtarmaları üzerine el sıkışmıştır. Sonrasında ise Tesla’nın satış ekibi projelerini başarıyla sonuçlandırıp otomobilleri raflara koyunca durumun iyileşmesiyle birlikte böyle bir satın alma hiç yaşanmadı.
Zorlayıcı Yan: İlerleyen zamanlarda da Elon’ın liderlik şekli kibarca söylemek gerekirse şiddetli ve kabaca olmaya devam etti. Tesla’nın Model S tasarımının hızını arttırmak için neredeyse 24 saat çalışan iki çalışanı vardı. Musk’ın öncülüğünde onun biyografisini kaleme almaya çalışan Ashlee Vance kitapta şöyle bir cümleye yer vermiştir. “Musk için ne kadar çalışırsanız çalışın hiçbir zaman yeterli değildir.” Şöyle bir örnek verebiliriz, 2019 Mart’ında SpaceX Dragon kapsülünü başarıyla indirdikten sonra verilen kutlama partisinden hemen önce Musk üst düzey yöneticileri çağırıp onlara bağırmaya başladı çünkü planladıkları programının bir adım gerisindeydiler.
Musk birkaç şirketi birlikte yönetme stresiyle kabalığına kabalık ekleyerek ilerliyordu. Boşanma sonucunda eski eşi, Elon hakkında birçok kötü yazı yazdı. Tesla’nın ilk kurucusu Martin Eberhard tarafından şirketten alındığı için dava edildi. Ve Musk’ın karakterinin sorgulanmasını taçlandıran olay uzun zaman konuşulmuş olan yönetici asistanı Mary Beth Brown ile yaşadıkları oldu. Mary onun için her şeyi yapmıştı. Asla onun yanından ayrılmadı. 12 yıl birlikte çalıştıktan sonra Mary bir yönetici olabilmek için terfi istedi. Elon ise işlerin onsuz ilerleyip ilerleyemeceğini görmek için 2 haftalık bir tatile çıkmasını söyledi. Geri döndüğünde, artık ona ihtiyacı olmadığını söyledi. [Not: Kitabın yayınlanmasından 2 yıl sonra bunu Twitter’da reddetti.]
Kaynaklar:
David Adkin, The Evolution of Elon Musk: The Good, The Bad, and the Ugly
Vance, Ashlee (2015), Elon Musk: Tesla, Spacex ve Muhteşem Geleceğin Peşinde(Buzdağı Yayınevi)
