2008 mali krizinden ve Büyük Buhran’dan bu yana, toplumlar düşük faiz oranları ve düşük enflasyon dünyasına alışmıştı. 2021’de dünyanın birçok yerinde enflasyon keskin bir şekilde yükselmeye başladı ve 2022’de ABD on yılların en kötü enflasyonunu görüyor.
Enflasyon nedir?
Enflasyon, bir ekonomi genelinde fiyatların sürekli artışı olarak tanımlanmakta ve 2022’de küresel refahın önündeki en büyük tehditlerden biri olarak önümüzde.
Fiyatlar çok hızlı yükseldiğinde , bir ekonominin temel işleyişi bozulabilir. Örneğin, “hiperenflasyon” dönemlerinde insanlar paralarını aldıkları anda harcamak için dışarı fırlarlar, çünkü harcamak için bekledikleri her saat daha yüksek fiyatlar anlamına gelir.
Bu nedenle, merkez bankaları genellikle bir enflasyon hedefi belirler ve fiyatların önceden belirlenmiş bir hızda yükselmesini sağlamak için faiz oranlarını kullanır. Yaygın olarak bekleniyorsa, biraz enflasyon genellikle zararsızdır. ABD Federal Rezervi, fiyatlarda her yıl %2’lik bir artış hedefliyor.
Ancak 2021 baharından bu yana fiyatlar dünyanın büyük bir bölümünde olduğundan çok daha hızlı artıyor. Yüksek enflasyon, birçok merkez bankasını faiz oranlarını yükseltmeye itti, bu da küresel büyümeyi yavaşlatma tehdidi oluşturuyor ve hatta bazı ülkelerde 2023 yılında resesyona gireceği büyük ölçüde kesin. Merkez bankalarının ne yaptığını ve kararlarının işletmeler üzerinde ne gibi etkileri olabileceğini anlamak için, Enflasyonun tam olarak ne anlama geldiğini bilmek gerekli.
Enflasyona ne sebep olur?
En basitiyle anlatacak olursak, enflasyon arza göre çok fazla talebin kesişmesidir. Daha doğrusu, eski Fed Başkanı Ben Bernanke’nin Andrew Abel ile birlikte yazdığı makroekonomi ders kitabında yazdığı gibi: “Enflasyon, herhangi bir belirli fiyat düzeyinde talep edilen toplam mal miktarının, o fiyat düzeyinde arz edilen toplam mal kalitesinden daha hızlı artmasıyla oluşur.”
Peki ama talebin arzı geride bırakmasına neden olan nedir?
Arz Şokları: Enflasyon genellikle arz şokları nedeniyle olur. Örneğin, savaş nedeniyle birçok petrol sahası petrol üretimini durdurursa, enerji fiyatı artar. Enerji hemen hemen her malın kritik bir girdisi olduğundan, diğer şeylerin fiyatları da yükselir. Buna genellikle “maliyet enflasyonu” denir.
Teorik olarak, bir malın arzındaki bir azalma, daha yüksek bir fiyata, daha az alıcıya ve yeni bir dengeye yol açmalıdır. Uygulamada ise işler daha karmaşıktır. Bir arz şoku, fiyatlarda sürekli bir artışı tetikleyebilir çünkü daha iyi bir alternatif yoktur ve bu nedenle fiyat artmaya devam eder. Arz şokunun ne zaman sona ereceği ve bitip bitmeyeceği konusundaki belirsizlik işleri daha kötü etkilemeye devam edebilir.
Para Arzı: Bir de denklemin talep tarafı vardır. Moss’un açıkladığı gibi, para arzındaki bir artış enflasyona neden olma eğiliminde olur. Mal ve hizmet arzı artmazsa, tüketicilerin ürünlere yönelik artan talebi, fiyatları yükselterek enflasyonu körükleyecektir.
Beklentiler ve sarmallar: Birçok enflasyon modelinde, ana sebep para arzındaki beklenmedik bir artıştır .
Aynı şekilde, insanların ne kadar enflasyon beklediği, gerçekte ne kadar enflasyon elde ettiğimizi etkiler. Malların fiyatları yükseldikçe, insanlar maaşları kadar satın alamazlar. Dolayısıyla, insanlar daha yüksek enflasyon beklerlerse, yaşam standartlarını korumak için daha yüksek ücretler için pazarlık edecek psikolojiye sahip olurlar. Ancak işletmeler bu ücret enflasyonunu hesaplarına dahil ederlerse, fiyatları daha da yükseltecekler ve bu da “ücret-fiyat sarmalı” olarak adlandırılan ve daha fazla enflasyona neden olabilecek duruma neden olabilir.
Beklentiler çok önemli olduğu için, merkez bankaları enflasyon üzerindeki kredibiliteleri korumak ve enflasyon beklentilerini istikrarlı tutmak için çaba sarfederler. Bu, temelde, herkesi enflasyon hedeflerini yakalayabileceklerine ikna etmek istedikleri anlamına gelir. Böylece insanlar aydan aya enflasyon verileri hakkında endişelenmezler ve enflasyon hakkında merkez bankası ne derse o kadar artacağını varsaymış olurlar.
Faiz oranlarını yükseltmek enflasyona nasıl yardımcı olur?
Merkez bankaları talebi ve enflasyonu kontrol etmek için faiz oranlarını kullanır. Enflasyon yüksekse kısa vadeli faiz oranları için hedeflerini yükseltirler. Daha yüksek faiz oranları, borçlanma maliyetlerini, firmalar ve tüketiciler için daha az cazip hale getirmekte, bu da mal ve yatırım talebinin azalmasına yol açmaktadır. Enflasyon, yüksek talepten kaynaklandığı için, talebi arzla aynı hizaya getirmek için yüksek talebi düşürmek, yükselen fiyat baskılarını hafifletebilir.
Şu anda enflasyona ne sebep oluyor ve 2021 ve 2022’de buna ne sebep oldu?
Geçtiğimiz bir buçuk yıldaki yüksek enflasyonun kökleri muhtemelen hem arz hem de talep yönlü faktörlere dayanmaktadır. Arz tarafında, Ukrayna’nın işgalinin neden olduğu enerji ve gıda fiyatlarındaki artışlarla birlikte Covid-19’un neden olduğu nakliye sıkıntıları ve işçi kıtlıkları vardı. Enerji ve nakliye maliyeti, birçok malın fiyatını beklenmedik bir şekilde yükseltti ve bu artışlar daha sonra ekonomide dalgalanmalar yarattı.
Talep tarafında, birçok ülke, karantinaları ve işten çıkarmaları yönetebilmelerini sağlamak için pandemi sırasında hane halklarına ve şirketlere büyük meblağlarda para akıttı. Bu para arzını artırdı ve enflasyona katkıda bulundu. Pandemi sırasında fiziksel mallara olan talep devasa bir şekilde arttı. Çünkü tüketicilerin ceplerinde para vardı ve bunu restoranlara veya diğer hizmetlere harcayamadılar.
Bu farklı faktörlerin, enflasyona tam olarak ne kadar katkıda bulunduğunu kimse kesin olarak bilmiyor. Ancak New York Federal Reserve’deki ekonomistler tarafından yapılan bir araştırmada , 2021’de fiyatlarındaki artışın %40’ının arz yönlü faktörlerden ve %60’ının talep yönlü faktörlerden kaynaklandığını tahmin ediyor.
Enflasyon ne zaman düşecek?
Kimse kesin olarak bilmiyor. Ancak bazı tahminler şu şekilde:
- Federal Reserve, enflasyonun 2022’de zirve yaptığını ve 2023’te düşmeye başlamasını bekliyor.
- Morgan Stanley’in ekonomistleri , küresel enflasyonun 2022’nin dördüncü çeyreğinde zirve yapacağını tahmin etmişti.
- Goldman Sachs ekonomistleri , PCE enflasyonunun 2023’te yıldan yıla yaklaşık %5’ten %3’e önemli ölçüde düşmesini beklemekte.
Kaynak: https://hbr.org
