“Sıcak para hareketlerine bağımlı kılınan bir sistem, daima krizi tetikleyecek bir vesile bulur.”
Prof. Dr. Korkut Boratav
Serimizin bir önceki yazısı olan Anatomi ’de bir ekonomik krizin yapısını ele aldık. Hatırlatmak gerekirse bir ekonomik kriz çılgınlık, panik ve çöküş evrelerinden oluşuyordu. Serinin bu kısmında döngünün çılgınlık etabını işleyeceğiz.
Bir anda ekonominiz yeşil, sulak, bereketli bir topraktan, kuş uçmaz kervan geçmez bir çöle dönüşebilir. Çünkü finansal krizler özü itibarıyla ekonomik düzenin doğal felaketleridir. Bu felaketin ana nedeni çılgınlık evresinde başlar. Doyumsuz insan yarını yokmuşçasına saldırır, alır, satar, yatırım yapar. Ana amaç bire aldığını ona, ona aldığını yirmiye satmaktır. Para üstünden para kazanma isteği bu evrede insanı tanınmayacak vahşi bir hayvana çevirir.
Çılgınlık dönemleri genellikle bir ekonomik daralmadan, durgunluktan yahut da bir krizden sonra baş gösterir. Yapılan genişleyici ekonomi politikalarıyla piyasa rahatlatılır, rahatlayan piyasada yeni yatırımcılar, yeni sermaye sahipleri, piyasanın gediklileri, kurtları bütün yapı taşları yeni yatımlar yaparlar. Güllük gülistanlık, tozpembe bir piyasa imajı hâkimdir.
Hisse senetleri rekor üstüne rekor kırmış, tahvil piyasaları üstündeki ölü toprağını atmış, bütün likit piyasalarda yukarı yönlü bir ivme başlamıştır. Bu dönemde piyasaya giren hemen hemen herkes para kazanır. Özellikle kripto para piyasalarının da yaygınlaşması ile birlikte çılgınlık evresi daha farklı bir boyut almış ve yirmi kat, otuz kat hatta yüz kat, bin kat gibi astronomik yükselişlerin yaşandığı boğa dönemlerini de içinde barındırmaya başlamıştır.
Çılgınlık döneminde yatırımcılar tabiri caizse bir çobanın önderliğinde sürü halinde bir yatırıma teşvik edilirler. Kısa vadede büyük karlar hedefleyen yatırımcılar ilk etapta beklediklerini bulurlar. Bundan etkilenen diğer yatırımcılar ve yatırım yapma kararını yeni alanlar sürüye dâhil olur. Çılgınlık evresinde manipülatif işlemler oldukça yaygındır. Bu hep böyle olmuştur.
Çılgınlık dönemine ait en mühim örneklerden biri şuanda da davası görülen ve tekrar gündeme gelen Elon Musk ve Dogecoin örneğidir. Şubat 2021 tarihinde attığı tweette Dogecoin’i halkın kripto parası olarak lanse etmişti. Daha sonra yukarıda bahsettiğimiz gibi onu birçok insan takip etti ve beş ay gibi kısa bir sürede 0,0083 USD rakamından yaklaşık %8800 artarak en yüksek seviye olan 0,74 seviyesine geldi.
Bu örnek gerçekten çılgınlık dönemi için oldukça önemli bir örnek. Başka bir örneği de Robinhood, Reddit ve GameStop olayından verelim. GameStop şirketi fiziki oyun satışı yapan bir şirketti ve artık şirket dijital oyun dağıtımı yapan şirketlere karşın pazar payını oldukça yitirmişti. Pandemi başlarında şirketin batacağı yönünde görüşler hâkimdi. Bunun gibi durumlarda borsaların kadim ama acımasız aktörleri olan kurtlar GameStop şirketinin iflasına oynadılar. Açtıkları short pozisyonlarla şirketin hisselerini piyasadan borçlandılar ve borçlandıkları hisseleri tepeden sattılar. Ana amaçları şirketin hisselerini düşürüp borç aldıkları hisseleri ucuzdan alıp borçlarını kapatmak ve ciddi miktarlarda kar etmekti. Ama rüzgar bir noktada ters esecekti.
Reddit dünya genelinde birçok insanın online olarak farklı konularda tartışmalar yaptığı ve subreddit diye adlandırılan kategoriler altında bilgi paylaşımında bulunduğu sosyal haber sitesidir. Bu subreddit topluluklarından biri olan r/WallStreetBets topluluğunda Delayni isimli bir kullanıcı, Gamestop hisselerinin piyasa tarafından değerinin altına düşürüleceğini iddia etti. İlk başlarda kullanıcılar arasında ilgi odağı olmasa da hisselerin gerçekten değer kaybı yaşaması ve bunun gün geçtikçe şiddetinin artması GameStop Yatırım Tezi başlıklı gönderiyi ön plana çıkardı.
Hızlı bir şekilde örgütlenen topluluk firmanın hisselerine short pozisyon açan Wall Street balinalarına karşı long pozisyon açma kararı aldı. Böylelikle hisseleri yükselterek hem kendileri kar elde edecek hem de o balinalardan intikam alacaklardı. Robinhood gibi fintechler bireysel yatırımcıların hisse alım satımlarını kolaylaştırıyor. Sağladığı düşük komisyonlar ile hisse opsiyonu yapılabilen Robinhood şirketi Reddit kullanıcılarının balinaların iplerini çekmesinde oldukça yardımcı oldu.
Açtıkları long yönlü işlemlerle büyük yatırımcıların ekmeğine kan doğrayan binlerce bireysel yatırımcı yaklaşık 5 milyar dolarlık bir sermayenin el değiştirmesine neden olmuştur. Bu da çılgınlık dönemi için verilebilecek en iyi örneklerden birisidir. Aşağıda hisse senedinin grafiğini ve açıklamalarını bulabilirsiniz (Kaynak: https://www.statista.com/chart/24054/gamestop-share-price/ ).
Yukarıda bahsettiğimiz örnekler gibi birçok örnek yaşarız. Bu hiç ekonomiden anlamayan bir arkadaşınızın sırf doğru zamanda Reddit üyesi olduğu için bir anda borsadan yüzbinler kazanması da olabilir, yoldan geçereken rastgele duyduğunuz bir hisseden milyonları vurmanız da olabilir.
Krizlerin ilk etabı olan çılgınlık döneminin etkileri piyasaların dışında ekonominin temas ettiği hayatımızın her alanında görülür. Sıcak para transferleri, ucuz kredileri, ucuz krediler şişen enflasyon ve piyasaları doğurur. Savurgan ve talepkâr bir toplum sıcak paraya bağımlı hale gelir. Kaynaklar tükenmeye başladıkça ikinci perde olan panik etabına geçilir.
Serinin İlk Yazısı: https://www.kariyerimdergisi.com/hos-geldin-kuresel-kriz-anatomi/
