Orta Doğu Teknik Üniversitesinden (ODTÜ) araştırmacılar, narkotik madde ve patlayıcı tespitinde bal arılarının kullanılacağı projeye imza attı.
Uyuşturucu madde kaçakçılığı ile terörizmin tespit ve önlenmesinde teknolojinin yanı sıra koku alma yeteneği güçlü hayvanlardan da yararlanılıyor. Araştırmacılar, bal arılarının bu özelliğini kullanmaya yönelik ABD ve İngiltere’de çalışmalar yürütüyor. ODTÜ Teknokent bünyesinde Ar-Ge çalışmaları yürüten ODTÜ Biyoloji Bölümü’nden Babür Erdem ve Okan Can Arslan ile Havacılık ve Uzay Mühendisliği Bölümü’nden Tuğrul Akpolat da Patlayıcı ve Narkotik Madde Saptaması için Bal Arısı Kullanılarak Biyosensör Geliştirilmesi Projesi’yle Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumunun (TÜBİTAK) Bireysel Genç Girişim Programı’ndan yararlanmaya hak kazandı.
Genç girişimciler, mevcut araştırmalardan farklı olarak ilk defa bal arıları kullanılarak hem narkotik madde hem de patlayıcı tespiti yapılmasını sağlamayı amaçlıyor. Projeye göre, patlayıcı ve narkotik maddelerin saptanması için bal arıları kullanılarak mevcut elektronik dedektörlerden bin kat daha hassas portatif dedektör geliştirilecek. Cihaz, dedektör köpeklerle karşılaştırıldığında her ortamda kolayca kullanılabilecek, profesyonel personel gereksinimini ortadan kaldıracak ve çok daha uygun maliyetli olacak. Köpeklerin eğitimi yaklaşık 6 ay sürerken arılarda bu süre 15-30 dakikaya iniyor. Ayrıca köpekler kalabalık, stres gibi koşullardan olumsuz etkilenebiliyor ve alışkın oldukları kişilerle birlikte görev yapabiliyor. Arılar birçok narkotik ve patlayıcı maddeye klasik koşullandırma yöntemleriyle tepki vermek üzere eğitilecek. Bu eğitim 5 dakikadan kısa sürede kolayca uygulanabilecek. Ayrıca arıları optimum koşullarda tutacak ve görüntü işlemeyle koşullandırıldıkları maddeleri algıladıklarında verdikleri tepkiyi tespit edecek portatif elektronik cihaz üretilecek.
Arıların eğitim süreci
Bal arıları, gelişmiş koku alma özellikleriyle farklı çeşit ve düzeydeki kokuları kolayca ayırt edebiliyor. Belirli bir kokuya dakikalar içinde tepki verebilen arılar, Pavlov koşullandırması yoluyla eğitilebiliyor. Yurt içindeki arıcılardan dört mevsim boyunca düzenli temin edilecek bal arıları ana merkezde patlayıcı ve narkotik madde kokularına karşı Proboskis Uzatma Refleksi protokolü kullanılarak koşullandırılacak. Buna göre, aç bal arıları anten ya da ayaklarının besinle teması durumunda besini almak için dilini uzatma refleksi gösteriyor. Koşullandırma sırasında bal arısının anteninin şekere temas ettirilip aynı zamanda da koku unsuru verilerek arının ikisi arasında bağlantı kurması sağlanıyor. Eğitim tamamlandığında arı, sadece kokuya maruz kaldığında dilini uzatma refleksinde bulunuyor. Arılar, eğitim sürecinde ve cihazda kullanılırken herhangi bir zarar görmemesi için gerekli tedbirler alınacak.
Cihazın çalışması
Geliştirilecek portatif cihaz ise çalıştırıldığında ortamdan çekilecek havayı cihaz içerisinde özel kartuşlarda tutulan koşullandırılmış arılara ulaştıracak. Koşullandırılmış bal arılarının hava akımı içinde narkotik ve patlayıcı maddeleri algıladıklarında verdikleri tepki hassas görüntüleme ve görüntü işleme yoluyla anlık olarak kullanıcıya bildirilecek. Cihaz ayrıca arılara sıcaklık ve nem bakımından optimum ortam sağlayacak. Elektronik cihazı kullanacak kurumlara istenilen patlayıcı veya narkotik maddeye karşı koşullandırılan bal arıları günlük olarak temin edilecek. Günün sonunda görevini tamamlayan arılar, oluşturulacak merkeze iletilecek. Arıların kullanıcılara temini için istasyonlar oluşturacak. Arılar kullanıcılara kartuşlar içinde teslim edilecek ve kolayca cihaza yerleştirilerek kullanılabilecek. Görevini tamamlayan arılar kovanlarına konulacak. Bu yöntemde, kokusu olan herhangi bir maddenin ve olayın tespitinde yararlanılabilecek. Örneğin, çevre kirliliğine neden olan sızıntılar da bu şekilde tespit edilebilecek. Kolayca taşınabilir bir çanta büyüklüğünde olması öngörülen cihaz, kolluk kuvvetleri, savunma sanayisinde faaliyet gösteren şirketler ve özel güvenlik birimlerinin yürüttükleri faaliyetlerde kullanılabilecek.
