Modern dönem faizsiz finans çalışmaları İkinci Dünya
savaşı sonrası post-kolonyal sürece dayanmaktadır. Özellikle 1950 yıllarından
sonra yaşanan sosyal ve ekonomik kalkınma krizine alternatif bir çözüm önerisi
olarak ortaya çıkmıştır. Birçok ülkede hem yerel hem küresel olarak gerek
teorik gerekse pratik çalışmalar ortaya koyulmuştur. Başlangıçta daha çok
Müslüman ülke ve toplumların çalıştığı bu alan özellikle 2008 krizinde küresel
piyasalarda yaşanan krizin karşısında faizsiz finans sektörünün bu krizden
etkilenmemesi dünya üzerindeki birçok ülke tarafından dikkat çeken bir hal
aldı. Ve bugün faizsiz finans çalışmaları 60 yıllık bir tecrübeyi geride
bırakarak piyasalardaki konumunu daha iyi noktalara getirmeye devam ediyor. Öyle
ki faizsiz finans alanında son 10 yıllık sürece baktığımızda Malezya, Katar,
İran gibi ülkelerin yanı sıra Türkiye, İngiltere, Fransa, Japonya, Güney Kore,
Rusya gibi birçok ülkede faizsiz finans alanında çok ciddi çalışmalar
gerçekleşmektedir. Özellikle İngiltere bu konuda dünyanın faizsiz finans alanındaki
merkezi olabilmek için birçok çalışma gerçekleştirmektedir.
Ayrıca Faizsiz Finans konusu içerisinde bulunduğumuz
küresel pandemi sürecinde de tekrardan küresel krizin önlenmesi adına
alternatif bir sistem olarak konuşulmaya başladı.
Uluslararası Kredi Derecelendirme Kurulu Standard & Poor’s (S&P) yaptığı son açıklamalarda İslami finans
paydaşları arasında doğru bir koordinasyonla sektörün sürdürülebilir büyüme
için yeni yollar yaratabileceği ifade ettiler.
Aynı zamanda Türkiye
Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan geçtiğimiz günlerde katıldığı
Uluslararası İslam Ekonomisi ve Finansı Konferansında Faizsiz Finansın küresel
krizden çıkışın anahtarı olduğunu ifade etti.
Ben de bu yazımda dünya ülkelerinin tamamının önem vermeye başladığı ve yaşanılan küresel pandemi sebebiyle yeniden gündeme gelen Faizsiz Finans’ın enstrümanlarının ne olduğundan kısaca bahsedeceğim.
MURABAHA NEDİR?
Herhangi bir katılım bankası ile bireysel veya kurumsal bir fon sahibi arasında gerçekleşen sözleşme ile müşterinin talep ettiği her türlü malın banka tarından satın alınıp vadeli olarak müşteriye satması işlemidir. Daha net bir ifade ile bankanın bir malı peşin alıp satılması işlemidir. Katılım bankaları murabahayı genellikle kredi kartı işlemlerinde, tüketici finansmanı gibi işlemlerde gerçekleştirir.
MUDARABA NEDİR?
Mudaraba; en net ifade ile emek- sermaye ortaklığı(trust financing)dır. Yani bahsi geçen kişiler arasında bir tarafın sermayesini diğer tarafında emeğini koyduğu bir ortaklık biçimidir. Buradaki emek; bilgi ve deneyim olarak kabul edilir. Katılım Bankaların bu ortaklık şeklinde; katılım hesaplarına para yatıran kişi sermayeyi diğer tarafta banka ise emek yani bilgi ve deneyimi ortaya koyan konumda olmaktadır.
MÜŞARAKA NEDİR?
Müşaraka yukarıda bahsettiğimiz mudarabadan farklı olarak ortakların her ikisinin hem emek hem sermayesini ortaya koyması ile gerçekleşen bir sözleşmedir. Yani bu durumda hem sermaye hem de kar-zarar ortaklığı söz konusudur. Katılım bankaları bu işlemi genellikle inşaat projeleri ve buna benzer müşteri talepleri doğrultusunda kullanır. Dünya üzerindeki katılım bankalarının çoğunluğunun en çok kullandığı işlem türüdür.
KARZ-I HASEN NEDİR?
Karz-ı Hasen “Güzel Borçlanma” anlamına gelmektedir. Karz- ı Hasen en anlaşılır ifade ile örneğin bir kişinin 50.000 tl’lik bir nakit talebini karşılayıp geri ödeme için anlaşılan zaman içerisinde 50.000 tl’lik ödeme olarak geri verildiği bir borçlanma şeklidir. Yani ne kadar borç verirseniz o kadar geri aldığınız bir sözleşmedir. Dünya üzerindeki tüm Katılım Bankalarına baktığımız zaman bu enstrüman neredeyse hiç kullanılmıyor diyebileceğimiz kadar düşük işlem hacmine sahiptir.( %0 ile %1 arası) . Bazı katılım bankaları kredi kartı nakit avanslarını karz-ı hasen olarak kabul ettiği için işlem hacmi daha yüksek olarak görülebilir. Fakat bu durum ne kadar karz-ı hasen olarak kabul edilir orası da uzmanlarının konusu.
İSTİSNA NEDİR?
Siparişe dayalı satış alma işlemi olarak ifade edebileceğimiz istisna mal henüz yokken satışın gerçekleşmesine imkan veren sözleşmedir. Katılım bankalarında genellikle büyük inşaat projelerinin maketlerinden gerçekleştirdikleri satış işlemleridir.
TEVERRUK NEDİR?
Nakit elde edebilmek için herhangi bir kişiden vadeli olarak gerçekleşen bir mal alımının bir başka kişiye vadeli olarak satılması işlemi teverruk olarak isimlendirilir. Katılım bankaları bu işlemi murabaha ile vadeli alınan bir malın müşterinin nakit ihtiyacının karşılanması için satması şeklinde gerçekleştirir.
SUKUK NEDİR?
Son zamanlarda sadece
katılım bankalarının değil de konvansiyonel bankalarında enstrümanı olmaya
başlamıştır. Sukuk; ticari özelliği olan herhangi bir varlığın menkul kıymet
haline getirilerek sertifikalar vasıtasıyla satımının ve sonrasında
kiralanmasının gerçekleştiği bir işlemdir. Bono ve tahvil ile benzerlik
gösteren sukuk onlardan farkı olarak bir varlığa dayanmak zorundadır.
Yazımın başında ifade
ettiğim gibi küresel olarak konuşulan ve ekonomisi güçlü olan birçok ülke
tarafından tercih edilir bir hale gelmiş faizsiz finans sistemi her geçen gün
daha fazla gündem oluyor ve daha çok konuşuluyor. Bundan dolayı bende en
azından faizsiz finans sisteminin ne olduğunu anlamak ve anlatmak için bu
konunun alt başlıklarında farklı yazılar yazmayı planladım. Bu alt başlıklardan
ilki faizsiz finans sisteminin enstrümanlarıydı. Kısaca ve anlaşılır şekilde bu
enstrümanları anlatmaya çalıştım. Siz bu
yazıyı okurken bende faizsiz finansın başka bir alt başlığını ele alıp ve
yazıya dökmek için çalışmaya başlamış olacağım.
Bir sonraki yazıda görüşmek üzere.
