İklim değişikliği temel olarak bir ekonomi sorunu. Fosil yakıtların egemen olduğu günümüz dünyasında, karbon yakalama (carbon capture), yeşil çelik gibi yenilikçi teknolojiler bizzat karbon salımını azaltmak için kritik potansiyel taşıyor. Ancak bu teknolojilerin maliyeti genellikle fosil yakıtlarla rekabet edebilmek için hâlâ yüksek ve yaygınlaşmaları her zaman kolay değil. Bu nedenle, yeşil teknolojilerin alıcılarla buluşmasını sağlayacak yaratıcı piyasa mekanizmalarına ihtiyaç var.
IDTechEx’in araştırmaları da gösteriyor ki, bu teknolojileri genişletmek için üç ana pazar mekanizması öne çıkıyor:
1. Yenilenebilir Enerji Sertifikaları (REC’ler)
-
Yenilenebilir enerji (güneş, rüzgar vb.) bugün elektrik / MWh bazında bazı fosil yakıtlardan daha ucuz olabiliyor. Ancak geniş çaplı yayılım ve maliyet avantajı, yenilenebilir enerjinin fiziksel üretiminden ziyade çevresel özelliklerinin alınıp satıldığı REC pazarları sayesinde mümkün oldu.
-
Burada alınıp satılan şey, elektrik değil; o elektriğin “temiz” olmasını sağlayan özellikler. Şirketler REC satın alarak, temiz enerji projelerine finansal destek veriyor ve böylece bu projelerin ekonomik açıdan varlık göstermesini sağlıyor.
-
Örneğin Amazon, Apple gibi büyük şirketler, gönüllü olarak her yıl büyük miktarda yenilenebilir enerji özellikleri (attributes) satın alıyor.
-
Ancak makale, yenilenebilir elektriğin iklim krizine karşı verilen mücadelede “tam çözüm” olmadığını vurguluyor: çünkü miras (geçmiş) emisyonlar ve enerji kaynaklı olmayan CO₂ salımları da önemli.
2. Karbon Kredileri / CO₂ Giderimi (Carbon Dioxide Removal – CDR)
-
2050’ye kadar net sıfır hedeflerine ulaşmak için, gezegenin doğal karbon yutaklarının (ormalar, okyanuslar vs.) ötesinde insan yapımı karbon giderimi teknolojilerine ihtiyaç olacak.
-
Bu amaçla, şirketler gönüllü olarak karbon kredisi alımına gidiyor. Yani, karbonun atmosferden uzaklaştırılması için ön alım anlaşmaları (“advanced market commitments”) yapılabiliyor.
-
Bu pazar çok hızlı büyüyor: 2022’de satılan karbon kredi miktarı 1 milyon tondan azken, 2025’te tek bir anlaşma 5 milyon tonu aşabiliyor.
-
Microsoft bu alanda çok etkili bir aktör; taşınabilir / kalıcı karbon giderimi kredi alımının %80’ine yakınını o yapıyor.
-
Teknolojiler arasında doğrudan hava yakalama (direct air capture), geliştirilmiş kaya havaşımı (enhanced rock weathering) ve biyokömür (biochar) yer alıyor.
-
Şu anda birçok anlaşma, “ön alım” (pre-purchase) temelli. Yani firmalar, henüz tam ticarileşmemiş ürünleri erken alarak piyasaya çıkmalarına destek oluyor. Bu, talep sinyali gönderiyor ve CDR projelerine yatırım yapılmasını teşvik ediyor.
-
IDTechEx’in tahminine göre, 2035’e kadar yılda 100 milyon tonun üzerinde mühendislik ile oluşturulmuş (engineered), dayanıklı CO₂ giderimi sağlanabilir.
3. Yeşil Çimento için Çevresel Özellik Sertifikaları (EAC)
-
Çimento üretimi küresel CO₂ emisyonlarının yaklaşık %8’ini oluşturuyor; çünkü çimento yapım sürecinde kireçtaşından (kalsiyum karbonat) CO₂ açığa çıkıyor ve bu süreç elektrifikasyonla tamamen çözülemez.
-
Bu yüzden yeşil çimento geliştirmek için yeni yaklaşımlar gerekiyor: yeni hammadde, farklı kimyalar, yeni üretim yöntemleri gibi.
-
Özellikle Avrupa’da, CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism) gibi düzenlemeler ve yapay zekinin veri merkezlerinde artan kullanımı, yeşil çimento talebini artırıyor.
-
Microsoft, Sublime Systems adlı elektrokimyasal çimento üreten start-up ile anlaşma yaparak gelecekteki tesislerinden 623.000 ton düşük karbonlu çimento alma opsiyonu imzalamış durumda.
-
Ancak doğrudan fiziksel dağıtım her zaman mümkün değil — alıcılar ve üretim tesisleri coğrafi olarak ayrılmış olabiliyor. Bu sorunu çözmek için “book and claim” modeli kullanılıyor: Yani Microsoft, fiziksel olarak çimentoyu hemen koymasa bile Sublime’ın çimentosunun “çevresel özelliklerinin” sertifikasını (EAC) ayrı olarak alabiliyor.
-
Bu model, yenilenebilir enerji sertifikalarındaki mekanizmalardan esinlenmiş: çimento yoğunluğunun fiziksel konumdan bağımsız hale gelmesine olanak tanıyor.
-
Sublime Systems, Microsoft ile yaptığı anlaşmanın farklı sanayiler arasında yayılabileceği görüşünde — örneğin yeşil çelik, sürdürülebilir havacılık yakıtı gibi alanlara da bu model yayılabilir.
Genel Değerlendirme ve Gelecek Bakışı
-
IDTechEx’e göre, küresel karbondan arındırma için gereken teknolojilerin çoğu zaten var. Ancak asıl zorluk, piyasa oluşturmak ve erken benimseyenleri çekmek.
-
Rüzgar ve güneş enerjisinin yayılmasında elde edilen başarılarda görüldüğü gibi, fiziksel coğrafyadan bağımsız bir çevresel fayda yapısını (örneğin EAC) ayırmak büyük avantaj sağlıyor.
-
Karbon giderimi kredi pazarları, ön alım taahhütleriyle çok hızlı şekilde büyüyebildi; bu da yatırımcıları ve proje geliştiricileri motive ediyor.
-
Elbette bu mekanizmaların bazı tartışmalı yönleri var: ek fayda (additionality), ölçülebilirlik gibi konular hâlâ eleştirilmekte. Makale, yeni yeşil pazarların daha şeffaf, ek katkı sağlayan (additional) ve ölçülebilir olmasının iklim eylemini küresel ölçekte hızlandırabileceğini öne sürüyor.
Kaynak: offgridenergyindependence.com
