Propaganda Nedir?
Propaganda, hedeflenen bir amaca yarar sağlamak amacıyla, belirli bir grubun davranış, tutum duygu ve düşüncelerini etkilemek için yayınlanan bilgi, belge, doktrin ve görüşlerdir. Yeni fidanlar dikmek anlamında kullanılan, Latince kökenli ‘propagare’ kelimesinden türetilmiştir. Başka bir deyişle propaganda, çok sayıda insanın davranış ve düşüncelerini etkilemek amacı taşıyan önceden planlanmış mesajlar bütünüdür. Garth S. Jowwet ve Victoria O’Donnell, Propaganda & Persuasion (2014) adlı kitabında açık ve öz bir propaganda tanımı yapıyor. ‘Propaganda, propagandacıların arzulanan niyetlerini ortaya koyan niyetlerini elde etmek için algıları şekillendirmek, girişleri manipüle etmek ve davranışları yönlendirmek için kasıtlı ve sistematik bir girişimdir.’ Propaganda için sistematik bir manipülasyon yöntemi ve oldukça başarılıdır diyebiliriz.
İnsanların belli fikirleri birbirlerine empoze etme eğilimleri oldukça eski bir davranış olmasından dolayı ‘propaganda’ insanlık tarihi kadar eski bir alışkanlıktır.
Atinalı bir Sofist Gorgiyas, propagandanın gücünü şu şekilde açıklamıştır:
Propaganda, bir fikrin, bir kişinin veya mevzuatın negatiflerini veya pozitiflerini vurgulamak için kullanılır. Örneğin; Hitler, Anti-Semitik düşüncelerini ve Dünya Savaşı sonrası dönemde Almanya’ya olan vizyonunu yaygınlaştırmak için propaganda yaptı. Amerika Birleşik Devletleri’nde, propaganda, savaş zamanı boyunca ve kamuoyuna yönelik olarak halkın moralini yükseltmek için kullanıldı.
Modern anlamda propagandanın 19. yüzyılla ortaya çıktığı söylenebilir. 19.yüzyıla gelinmesiyle kapitalizm ve serbest piyasanın gelişmesi propaganda teknik ve uygulamalarına daha yeni boyutlar kazandırmıştır. Propaganda bu dönemden itibaren ABD ve İngiltere gibi ülkeler tarafından siyasal güç olarak kullanılmaya başlamıştır.
Propaganda insanın aklından ziyade ruhuna hitap eder ve temel hedefi birey içindeki insanlar değil toplum içindeki insanlardır. Çünkü kitle içindeki insan birey içindeki insana göre daha kolay ikna edilebilir bir ruh yapısına sahiptir.
Örneğin propagandanın önemini en iyi kavrayan devlet adamlarından birisi Adolf Hitler’dir. Hitlerin şu sözü onun propagandaya verdiği önemi gözler önüne sermektedir.
Propaganda Teknikleri
⦁ Propagandacı karalamak istediği kişi ya da gruplara kötü isimler takar. Çirkin isimler takmak propagandacının çok kullandığı bir tekniktir. Siyasetçiler de bu tekniği kullanırlar, rakiplerine düşürücü sıfatlar takarak onların hitap ettiği kitleleri etkilerler.
⦁ Objektif kelimeler kullanmak yerine ‘genelleme’ yaparak konuşur. ‘Vatan, millet, ahlak’ gibi kimsenin kolay kolay itiraz edemeyeceği yargılar kullanır. Propagandacı kendi düşüncelerini de bu yargıların içine gizleyerek yaymaya çalışır.
⦁ Toplumun beğenisini ve saygısını kazanmış ünlüleri kullanarak kendi fikirlerini yaymaya çalışır. Çünkü geniş kitleler ünlülerin söylediklerine daha duyarlı olurlar ve onların dile getirdiklerine inanma eğilimleri daha yüksektir.
⦁ İnsanların başına gelmiş olayları ‘örnek olay’ olarak anlatır. Aslında her biri birer istisna olan olayları olduğundan daha yaygın olduğuna kanıtlama çabasındadır. Henüz bizim şahit olmadığımız bu olayların, biz farkında olmadan yaşandığını söyleyerek bizi korkutur.
⦁ Bazı verileri çarpıtır ya da abartır. Bizim bilgimiz olmayan rakam ve verileri endişe duyacağımız şekle sokarlar.
⦁ Propagandacı hiçbir kanıt göstermeksizin savunduğu fikrin büyük çoğunluk tarafından benimsendiğini iddia eder. İnsan içindeki ‘sürü psikolojisine’ hitap eder ve bizimde herkes gibi düşünmemizi ister.
⦁ Çok güçlü ve abartılı ifadeler kullanır. Hiçbir kanıtı olmayan ve klişe lafları sürekli söyleyerek insanların beynine kazıyarak etkisini artırır. ‘Çok güldük kesin ağlayacağız.’ söylemi böyle bir genellemedir.
⦁ Kendi fikrini anlatırken kutuplaşma yaratır. Olayları, fikirleri ve insanları siyah- beyaz uçlarda anlatır ve aslandı kullandığı dilde gri yoktur. Sizi de bir kutbu seçmeye zorlar. ‘Ya hep ya hiç’ gibi cümleler kurarak size propaganda yapar.
⦁ Dost ve düşman yaratır. Sizden de seçiminizi dosttan yana yapmanızı ister. Seçim yapmakta zorlanıyorsanız düşmandan yana olduğunuza dair sonuçlar çıkarma çabasına girer.
Propaganda Türleri
Beyaz Propaganda: En açık şekilde yapılan propaganda türüdür. Kaynağı bellidir ve kaynağın amacı kendini ortaya koymak istemesidir. Kaynağın güvenilirliği ile doğru orantılı olarak güç kazanır. Beyaz propaganda sayesinde yalan haber, çarpıtma ve iftiralara başvurulmadan, bilgi olduğu şekilde sunulur. Beyaz propagandayı radyo, televizyon, gazete ve internette görmek mümkün. Beyaz propagandanın malzemesi haberdir. Genellikle gelişmiş demokratik ülkelerde beyaz propaganda yöntemine sıkça başvurulur.
Kara Propaganda: En kapalı şekilde yapılan propaganda türüdür. Beyaz propagandanın aksine kaynak belirsizdir ve kendini gizlemeyi amaç edinmiştir. Bu propaganda türünde iftira, çarpıtma, hile, yalan haber, entrika ve benzeri ahlak dışı unsurlara başvurulur. Kara propagandanın malzemesi yalan haber, iftira, entrika gibi yollar olduğundan dolayı olmayan bir olay ya da olgu varmış gibi yansıtmaya çalışmaktır. Asıl amacı yerleşmiş bir inancı yıkmaktır. Halkın ordu ve devletlere karşı olan güvenini sarsmak, sosyal ve ekonomik dayanışmayı yıkmak isterler. İnsanları olumsuz düşünceler içerisinde tutmak isterler.
Gri Propaganda: Adından da anlaşıldığı üzere ne tam beyaz propaganda ne de tam siyah propaganda özellikleri taşır. Tam olarak ikisinin arasında bir yerdedir. Kaynağı tam olarak belli değildir. Ortaya atılan iddiaların doğruluğu, güvenilir olmamakla beraber tam olarak yalanlamakta mümkün değildir. Gri propagandanın amacı ‘rivayetler’ yayarak halk kitlelerinin zihinlerinde şüphe oluşturmaktır. Genellikle doğru bir olaya yalanlar sokularak muhatabı küçük duruma düşürmek amaçlanır.
Silahlı Propaganda: Kaynağı terör örgütleridir. Varlıklarına ve söylemlerine dikkat çekmek amacıyla silahlı eylemler yapabilirler. Terör örgütlerinin yaptığı eylemler medyada geniş yer bulur ve medya söz konusu terör örgütlerinin aracısı durumuna gelir. Terör örgütlerinin amacı da medyayı kullanarak halkın ilgisini üzerine toplamaktır. Silahlı propaganda ile devlet otoritesini ve halkı bıktırmak temel amaçtır. Bitip tükenmediklerini göstermek için kültürel boyutu olan eylemler planlarlar.
