Şiddetli bir kar yağışı sonrasında karın, arabanın ön camında nasıl toplandığını hiç fark ettiniz mi? Hava soğukken, kar yüzeye yapışır ve camdan kaymaz. Ancak hava biraz ısındıktan sonra, kar genellikle ön camdan aşağıya, küçük parçalar halinde kayar. Bu olay minyatür ölçekte bir çığ olarak tanımlanabilir.
Çığ, genellikle bitki örtüsü olmayan engebeli, dağlık ve eğimli arazilerde, vadi yamaçlarında tabakalar halinde birikmiş olan kar kütlelerinin iç veya dış kuvvetlerin etkisi ile başlayan hareket sonucu yamaçtan aşağıya doğru hızla kayması olarak tanımlanır. Çığlar, doğal kuvvetler (yağış, rüzgarla sürüklenen kar, hızlı sıcaklık değişimleri) ya da insanların faaliyetleri sonucunda oluşabilir. Dağlık arazide, insan hayatı için en ciddi tehlikeler arasındadır.
Çığa Neden Olan Önemli Faktörler Nelerdir?
Yoğun Kar Yağışı
Yamaçlarda kar birikmesine yol açan yoğun kar yağışı, çığ oluşumu için temel şartlardan biridir. Şiddetli kar fırtınalarının çığlara yol açma olasılığı daha yüksektir. Çünkü çığın kolayca başlayabileceği dengesiz alanlarda kar biriktirirler.
Rüzgar Yönü
Rüzgârın estiği yön, aynı zamanda yamaçlarda kar birikimi düzenini de belirler. Yukarı doğru esen kuvvetli rüzgarlar, dik yamaçlarda kar kütlesinin toplanmasıyla sonuçlanabilir veya karın bir dağa aşırı hakim olmasına neden olabilir. Bu kar kolayca çığ üretebilir.
Kar Tabakası
Eğimde oluşan, bir kar tabakası buza döndüğünde ve daha sonra buz tabakasının üstünde biriken başka bir tabaka oluştuğunda, en ufak bir tetikleyicide tabaka aşağı kaymaya karşı oldukça hassastır.
Dik Eğimler
Bir çığ sırasında yerçekiminin etkisi altında, kar aşağı doğru kayar. Böylece, yamaçlar daha dik olduğu için daha hızlı bir şekilde yuvarlanmaya başlayan kar kütleleri çığa sebep olur. Dengesiz kar kütlesine düşen bir kaya gibi küçük bir cisim büyük bir çığa neden olabilir.
Yüksek Sıcaklıklar
Daha yüksek sıcaklıklar, yüzeydeki kar tabakasının erimesine neden olabilir. Ani bir kar yağışı nedeniyle üstte yeni bir kar katmanı biriktiğinde, bu katman, üzerinde durduğu kaygan yüzey nedeniyle aşağı kaymaya karşı oldukça hassastır.
Depremler
Depremler zeminin titreşmesine neden olan dalgalar üretir. Dağlarda bir tabaka karın altındaki zemin titreştiğinde, karı yerinden çıkarabilir ve çığ olarak aşağıya doğru yuvarlanmasına neden olabilir.
Makineler ve Patlayıcılar Tarafından Oluşan Hareketler veya Titreşimler
Genellikle dengesiz kar tabakaları olan bölgelerde, kar motosikletlerinin veya arazi araçlarının titreşimleri, katmanları yerinden oynatabilir ve yerçekimi sayesinde kaymalarına neden olabilir. Kayaları parçalamak için patlayıcı madde kullanıldığı zaman, patlamadan kaynaklanan güçlü titreşimler nedeniyle çığ oluşumu gerçekleşebilir.
Ormansızlaşma (ağaçları yok etme)
Bitki örtüsü genellikle toprağı, doğal afetlere (sel, fırtına, erozyon, çığ) karşı korur. Yamaçtaki ağaç sıraları, çığın bir dağın tabanında bulunan yerleşimlere ulaşmasını zorlaştırabilir. Ayrıca çığın hareketini yavaşlatabilir. Bununla birlikte, ekonomik kazançlar için insanların eğimli alanları ormansızlaştırması aynı bölgede yaşanan önceki çığlara karşı daha hassas hale getirir.
Kış sporları etkinlikleri
Çoğu zaman, kayakçılar veya dik yamaçlar içeren diğer kış sporları aktiviteleri tarafından gevşek bir kar tabakasında sebep oldukları basınç çığ tetikleyen diğer bir faktördür.
Yeryüzünde Gerçekleşen Büyük Çığlar
Türkiye ve Çığ
Türkiye’nin özellikle kuzey-kuzeydoğu ve doğu kesimlerinde, çığ olayına uygun meteorolojik koşullara sahip dağlık alanlar mevcuttur. Ortalama yüksekliği 1000 m’yi geçen ve çığ oluşumuna uygun alanların yüzölçümü bu bölgeler içinde çok yüksek bir yüzdeye sahiptir. Bu bölgelerde meydana gelen çığlar, yerleşim yerlerini, yolları, turistik tesisleri ve diğer bütün devlet yatırımlarını tehdit etmektedir. Çığ olayının yerleşim yerlerine etkisi her afet türü gibi sosyal ve ekonomik açıdan olmaktadır.
Afet ve Acil Durum Yönetimi (AFAD) Başkanlığının verilerine göre, ülkemizde 1890 ile 2014 yılları arasında toplam 1997 çığ felaketi yaşandı. Bu olaylarda bin 446 kişi hayatını kaybetti.
